I to właśnie w Operalnii 19 listopada 1765 roku Aktorowie Jego Królewskiej Mości dali premierę Natrętów Józefa Bielawskiego, komedii będącej swobodną przeróbką z Moliére’a. Ponieważ trupa grała w języku polskim i z gry się utrzymywała, 19 listopada obchodzimy, jako rocznicę powstania Teatru Narodowego.

Powołanie narodowej sceny było jednym z elementów projektowanej przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego reformy edukacji, obyczaju i życia kulturalnego upadającej Rzeczpospolitej. Zespół występował w Operalnii przez dwa lata (1765-1767), jego działalność przerwały niepokoje, które ogarnęły Rzeczpospolitą (konfederacja barska i pierwszy zabór). Wznowienie przedstawień należy zawdzięczać uchwaleniu w roku 1774 monopolu teatralnego. Odtąd dość burzliwe dzieje sceny, która straciła status teatru nadwornego, były związane z osobami kolejnych antreprenerów.

Innym znanym miejscem gdzie mieścił się Teatr Narodowy był Pałac Radziwiłłów na Krakowskim Przedmieściu. Sala na pierwszym piętrze działała od roku 1774-1778.

Na scenę wprowadzono w tym czasie rodzimy repertuar, komedie Franciszka Bohomolca i Adama Czartoryskiego. W tym miejscu na tej scenie w 1778 roku zadebiutował Wojciech Bogusławski

 Główny wjazd od Senatorskiej, prowadził na ogromne targowisko. Tutaj koncentrował się handel importowanymi towarami luksusowymi, znajdujący się w ręku kupców cudzoziemskich. I to po zburzeniu tych hal na tym miejscu wybudowano gmach Teatru Narodowego. Po klęsce powstania listopadowego władze niechętnie patrzyły na kontynuowanie działalności pod szyldem Teatru Narodowego. Stąd też używano nazwy Teatr Wielki. Tu występowali Alojzy Żółkowski syn (uwaga więcej w odcinku 3 i 4 naszego cyklu), Helena Modrzejewska, Jan Królikowski, Bolesław Leszczyński, Wincenty Rapacki.

Marywilski - oznacza ona Miasto - Marii. Marywill wzorowany był na paryskim Palais Royal. Nazwa Miasto Marii (Marie Ville) nadana została ku czci założycielki, Marii Sobieskiej.  Kazała ona wybudować hale targowe przy skrzyżowaniu ulic Senatorskiej z Wierzbową. Był to ogromny gmach pięcioboczny, zawierający pomieszczenia dla kilkudziesięciu sklepów ze składami, oraz rodzaj hotelu dla przyjezdnych, wraz z garkuchnią.

 24 lutego 1833 roku przedstawieniem Cyrulika Sewilskiego Rossiniego, na ówczesnym placu Marywilskim (dziś Teatralnym) otwarto okazały gmach Teatru Wielkiego

Tadeusz Sivert:

Profesor Szwankowski przykładał wielka wagę do repertuarów, uważając najsłuszniej, że stanowią one podstawę do znajomości dziejów Teatru. Tym samym zapoczątkował serię repertuarową teatrów Polskich, publikowaną w Pracowni Historii Teatru Polskiego Instytutu Sztuki.